Blagi zakoni i neefikasnost u sankcionisanju sukoba interesa

Tokom 11 godina, od kako je na snazi Zakon o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH, izvršene su četiri izmjene i dopune ovog zakona kojima se konstantno sužavao krug funkcija i lica na koje se zakon odnosi, kao i situacija koje dovode do sukoba interesa, čime se slabio učinak ovog zakona. Najdrastičniji pristup slabljenja Zakona prisutan je u novom projektu izmjena, koji je Vijeće ministara BiH usvojilo, a koji za cilj ima potpunu politizaciju procesa odlučivanja o sukobu interesa i liberalizaciju propisa, a o kojima je TI BiH već reagovao sa komentarima upućenim institucijama koji su dostupni ovdje.

Na nivou Federacije BiH, aktivnost na usaglašavanju zakonskih rješenja u odnosu na Zakon BiH potpuno je izostala. Na nivou Republike Srpske, u toku su izmjene Zakona o sprečavanju sukoba interesa u organima vlasti RS, gdje, iako se pojedini termini i odredbe detaljnije definišu i pojašnjavaju, i dalje ključna pitanja nisu adekvatno tretirana – prije svega u pogledu usklađivanja sa državnim zakonom, i u pogledu sankcija koje nisu  ni izbliza u srazmjeri sa štetom koju prekršioci Zakona mogu nanijeti javnim sredstvima i javnom interesu.

Neusklađenost sankcija sa mogućom dobiti vidljiva je na primjeru CIK BiH, koja je od početka primjene Zakona izrekla 118 novčanih sankcija u ukupnom iznosu od 409.500,00 KM, od kojih je 88 realizovano u potpunosti, dok se 10 uplaćuje sukcesivno, što ukupno iznosi 267.380,00 KM. Od toga u 2012. godini njih pet u potpunosti i tri sukcesivno u ukupnom iznosu od 24.500 KM. Poredeći budžetske prilive kroz naplatu sankcija i štetu nastalu zbog sukoba interesa javnih zvaničnika, a medijski i drugi izvještaji često govore o višemilionskim iznosima, disproporcija u korist onih koji se nalaze u sukobu interesa je više nego izražena. CIK je u 2012. godini pokrenula samo 13 postupaka za utvrđivanje postojanja sukoba interesa. U šest predmeta utvrđeno je da nema elemenata za izricanje sankcije, nakon čega je postupak obustavljen, dok je u sedam predmeta donesena odluka o izricanju sankcije nepodobnosti kandidovanja za bilo koju funkciju izabranog zvaničnika, nosioca izvršne funkcije ili savjetnika u periodu od četiri godine. Od sedam  izrečenih sankcija 1 ili 14% se odnose na zvaničnike na državnom nivou vlasti, jedna ili 14% na kantonalnom i pet ili 72% na opštinskom nivou vlasti, što potvrđuje i ranije nalaze da se uglavnom sankcionišu zvaničnici na nižim nivoima vlasti, dok su oni na najvišim nivoima zaštićeni.

Na nivou RS, od ukupno 19 donesenih rješenja, Komisija za sprečavanje sukoba interesa je u 2012. godini donijela šest rješenja kojim je utvrđen sukob interesa i 13 rješenja kojim je obustavljen postupak.

Neefikasnost u provođenju zakona na različitim nivoima, uzrokovana i samim nedorečenim i blagim zakonima, koji se još dodatno nastoje ublažiti, karakterišu aktivnosti na sprečavanju sukoba interesa u BiH. Ukoliko izmjene Zakona o sukobu interesa na nivou BiH budu usvojene u hitnoj proceduri, stanje će se dodatno pogoršati, a sukob interesa legalizovati. TI BiH stoga još jednom apeluje na sve relevantne i međunarodne i BiH institucije da spriječe potpuno uništavanje zakonskog okvira i da se umjesto toga napori ulože na njegovo usklađivanje sa pozitivnim međunarodnim standardima i na jačanje institucija koje ih provode.

Monitoring sukob interesa 2012